مسأله بعثت مسأله نیاز امت به هدایت و شریعت به نزدیک شدن به هدف خلقت انسان «لِیَعبُدونَ» است. استمرار نبوت، امامت است تا واسطه ما و الله باشند. اینها که واسطه ما و خدایند باید عصمت داشته باشند تا نقض غرض نباشد و بالاتر از گناه نکردن، عصمت آنها است آنها در دریافت وحی الهی و بیان وحی و بیان حکم و معارف باید بی‌خطا باشند. خداوند بوسیلة پیامبران ما را هدایت فرموده است. کار پیامبران: این است که با ارائة قوانین و دستورات پروردگار (که دین نامیده می‌شود) راه حقیقی را از بیراهه‌ها برای انسان مشخص کنند و حالا این انسان، به وسیلة اختیاری که دارد، می‌تواند راه صحیحی را که برایش مشخص شده انتخاب کند و خود را به کمال برساند و هم می‌تواند راه باطل را پیش‌بگیرد و خود را به درجه‌ای بدتر از حیوانات برساند.

پرسش و پاسخ / عدل

قضا به معنای خلقت الهی، سنن و قوانین الهی است (مثل قوانین حاکم در طبیعت). به عنوان مثال قرآن می‌فرماید: * بَدِیعُ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضِ وَإِذَا قَضَى أمْرًا فَإِنَّمَا یَقُولُ لَهُ کُن فَیَکُونُ؛ خداوند آفریننده آسمان و زمین است و چون اراده آفریدن چیزی کند، به محض اینکه بگوید موجود باش، همان لحظه موجود خواهد شد. «بقره؛۱۱۷» * وَقَضَى رَبُّکَ ألاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِیَّاهُ؛ خدای تو حکم فرموده که جز او هیچ کس را نپرستید. «اسراء:۲۳» قدر: به معنای اندازه، حد و مرز و نیز خصوصیات کمی، کیفی، مکانی و زمانی یک چیز به کار می‌رود. مثلا قرآن می‌فرماید: * وَاللَّهُ یُقَدِّرُ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ؛ خداوند شب و روز را اندازه گیری و مقدارش را مشخص می‌کند. «مزمل:۲۰» * وَمَا نُنَزِّلُهُ إِلاَّ بِقَدَرٍ مَّعْلُومٍ؛ هیچ چیزی را نازل نمی‌کنیم مگر به اندازه‌ی معین. «حجر:۲۱»

عدل به معنای مساوات نیست. یعنی هر فردی به هر مقدار کار کند به همان اندازه حق دارد، استعدادها باهم مساوی نیستند و حق هر کسی به اندازه استعداد او و زحمات اوست. معلم، نمره‌ی دانش آموزان خود را مطابق زحمات آنها می‌دهد. در هر موسسه یا اداره یا کارخانه، به سرپرست و متخصص و کارگر، هرکدام متناسب با جایگاه و زحماتشان باید حقوق داده شود. اگر همه مساوی حقوق بگیرند یا همه دانش آموزان، نمره یکسانی بگیرند، این خود ظلم است. عدل آن است که متناسب با ظرفیت و استعداد و زحمات اشخاص، حق آنها داده شود. البته این که می‌گوییم خداوند عادل است، به این معنا نیست که خداوند، حق افراد را به آنها می‌دهد. چون هیچ کس، حقی بر خداوند متعال ندارد. ما همه مخلوق و بنده‌ی او هستیم و بنده هر چه دارد، از مولاست. هر کاری می‌کند و هر چه بدست می‌آورد و حتی بچه‌هایش هم برای مولاست.

خداوند عادل است. کسی را مجبور نفرموده. (لا اِکراهَ فی‌الدّین) به انسان‌ها اراده داده است تا خود با اراده‌ی خود، تصمیم بگیرند و کارهایشان را انجام دهند و از خدا هم کمک بگیرند. اراده‌ی انسان در کنار اراده‌ی خداوند متعال نیست که سبب شرک شود. اراده‌ی ما در طول اراده‌ی پروردگار است. به این معنا که: خداوند متعال، این طور اراده فرموده‌اند که انسان، کارهای خود را با اراده و اختیار خویش انجام دهد. وجود اختیار برای انسان یک امر بدیهی است و هر کس با مراجعه به درون خود، این مطلب را دقیقا متوجه می‌شود که اختیار دارد. به عنوان مثال: شما می‌خواهید یک کاری انجام بدهید. مدام با خود می‌گویید: از این طریق انجام بدهم یا از آن طریق. یا اصلا انجام بدهم یا انجام ندهم. این مردد شدن انسان، در انجام یا ترک کاری یا اینکه یک کاری را از کدام طریق انجام دهد، به خاطر وجود اختیار در اوست و همان طور که گفته شد، اختیار یک امر بدیهی است.

پرسش و پاسخ دروس توحید

حضرت علی علیه السلام در نهج البلاغه می‏فرمایند: خداوند اوّلی است که قبل ندارد تا چیزی قبل از او باشد و آخری است که بعد ندارد تا چیزی بعد از آن باشد. * هُوَ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْباطِنُ وَ هُوَ بِکُلِّ شَیْ‏ءٍ عَلیمٌ؛ اوّل و آخر هستی است و پیدا و پنهان همه وجود از اوست؛ و او به همه امور عالم و داناست. «حدید:۳» اگر خداوند ازلی نباشد، باید حادث باشد. اگر حادث باشد، نیاز به علّتی دارد تا او را ایجاد کرده باشد و این محال است؛ چون واجب الوجود، عین وجود و صرف وجود است و اوّل و آخر ندارد و عدم در او راه ندارد. واجب الوجود، وجودی است که هستی او عین ذات اوست. بنابراین خداوند ازلی و ابدی است.

تمام جهان هستی فقط فعل خداوند یکتاست و تمام حرکت ‏ها، افعال و تأثیرها به ذات مقدّس حق تعالی منتهی می‏شود. * لا مُؤثّرَ فِی الوُجُودّ إلّا اللهُ؛ هیچ موجودی جز خداوند متعال تأثیر مستقل ندارد. * لا حول و لا قوه الا بالله؛ هیچ حول و قوّه‌ای نیست مگر از جانب خدا.

ألَم نَجعَل الأرضَ مِهَاداً وَ الجِبَالَ أوتَاداً وَ خَلَقنَاکُم أزوَاجاً وَ جَعَلنَا نَومَکُم سُبَاتاً؛ آیا زمین را محل آسایش [شما] قرار نداده ‏ایم؟ و کوه ‏ها را میخ ‏های زمین [و نگهبان آن نساختیم]؟ و شما را به صورت زوج آفریدیم و خواب را [وسیلة] آرامش و آسایش شما قرار دادیم. «نبأ: ۶ ـ ۹» بنابراین نظم موجود در سراسر جهان، نشان از ناظمی علیم و حکیم و قدیر دارد و محال است که این نظم عظیم، از مادّه بی‏ اراده و بی‏شعور و یا در اثر تصادف به وجود آمده باشد. غیر از نظم عمومی، یک نظم خصوصی هم در دل هر یک از موجودات وجود دارد. بهترین مثال برای نظم خصوصی، بررسی خود اجزای بدن انسان است که هر کدام تشکیلات حیرت انگیزی دارد.

انسان فطرتاً طالب کمال است. کمال را دوست دارد، زیبایی را دوست دارد، نعمت، محبت، پاکی، عدالت، حیات را دوست دارد، می‌‌‌‌خواهد علت هرچیز را بداند ( علت جوست ) و... این تمایلات که در انسان وجود دارد جزء خلقت اوست. امّا مصداق این تمایلات را نمی‌‌‌‌داند و فقط دین است که مصداق آن­ها را بیان می‌فرماید.

سخنی با مربیان علم عقاید، اصول دین یا علم کلام مجموعه‌ای از معارف علوم دینی است، اگر دین را به درختی تشبیه کنیم ریشه‌‌‌‌ی آن را عقاید، تنه را اخلاق، شاخ و برگش عبادیّات و میوه‌‌‌‌ی آن تقوا و رعایت حقوق است. به ویژه در این دوران که مکاتب و نحله‌های رنگارنگ، برای هدف قرار دادن اندیشه‌‌‌‌های پاک نوجوانان مسلمان، از همه‌ی ابزارها و امکانات موجود بهره جسته و به انواع هجمه‌‌‌‌های فرهنگی و عقیدتی دست یازیده‌‌‌‌اند، لزوم پرداختن به آموزش صحیح عقاید اسلامی بیش از پیش روشن می‌‌‌‌گردد. از سوی دیگر چون آموزش در کودکی و نوجوانی به نقش بر روی سنگ تشبیه شده، چنانچه امیرالمؤمنین علیه السلام فرموده‌‌‌‌اند: اَلعِلمُ فِی الصّغَر کَالنـَّـقشِ فِی الحَجَر،۱ این مهم ما را بر آن می‌‌‌‌دارد تا آموزش در این سنین حسّاس را در اولویّت و توجّه بیشتری قرار دهیم.