پرسش و پاسخ، معاد

چرا بیشتر مردم معاد را باور ندارند در حالی که حتمی ترین مسائل، مرگ و معاد است؟ با این وجود چگونه است که بیشتر مردم به این حقیقت بزرگ بی‌توجّه هستند؟ جواب آن است که میل شدید اکثر انسان‌ها به خواسته‌های تن و دنیا است و تمایل مفرط آنها به لذت‌های زودگذر و شهوات نفسانی و بی‎‎‎بندباری است که پرده بر چهره دل افکنده و بینایی از چشم بصیرت و واقع بین آنها گرفته و تسلیم، خواسته‌های تن آنها شده است. انسان گنهکار، چاره ای جز این نمی‌بیند که برای ادامه در مسیر عصیان و گناه پا بر سر منطق عقل و فطرت نهاده و به انکار قیامت بپردازد زیرا اعتقاد به قیامت و حسابرسی اعمال، پشتوانه نیرومندی است برای احساس مسوؤلیت و پذیرفتن محدودیت‌ها، لذت نبردن از هوسبازی‌ها و خودداری از ظلم وفساد و گناه ولی انکار قیامت، راه را برای هوسرانی‌ها و شهوت پرستی‌ها باز می‌کند.

دوزخیان در حالتی بین مرگ و زندگی عذاب می‌کشند (نه می‌میرند که از عذاب آسوده شوند ونه می‌توان گفت زنده‌اند) غذای دوزخیان از درخت زقوم است که از آتش می‌روید وخوردن آن بر سوزش اندرونشان می‌افزاید لباس دوزخیان از ماده سیاه و چسبنده قابل اشتعالی است که خود موجب عذاب آنها می‌گردد. دوستان و همنشینان دوزخیان، شیاطین و جنیان گنهکارند که آرزوی دوری از آنان را می‌کنند. نسبت یه یکدیگر نیز لعن و نفرین می‌فرستند شعله‌های آتش از هر سو زبانه می‌کشد و صدای گوش خراش و خشم آلود آنها بر وحشت و اضطراب می‎افزاید، قیافه‌های عبوس و در هم کشیده و سیاه و زشت و چروکیده است و حتی در چهره فرشتگان دوزخ هم اثری از مهر و عطوفت و نرمی دیده نمی‌شود. دوزخیان آزاد نیستند و محلی همچون سلول‌های زندان انفرادی دارند ودر آن نیز در بند و زنجیرند، آن چنان که فریادشان بلند می‌شود فریادی که هیچ مشکلی را حل نمی‌کند. همین که بخواهند زبان عذر خواهی به درگاه الهی گشایند فرمان دور باش و ساکت باش، خاموششان می‌کند

مَن کاَنَ یُرِیدُ الْعَاجِلَةَ عَجَّلْنَا لَهُ فِیهَا مَا نَشَاءُ لِمَن نُّرِیدُ ثُمَّ جَعَلْنَا لَهُ جَهَنَّمَ یَصْلَئهَا مَذْمُومًا مَّدْحُورًا؛ آن کس که (تنها) زندگى زودگذر (دنیا) را مى ‏طلبد، آن مقدار از آن را که بخواهیم- و به هر کس اراده کنیم مى‏ دهیم سپس دوزخ را براى او قرار خواهیم داد، که در آتش سوزانش مى ‏سوزد در حالى که نکوهیده و رانده (درگاه خدا) است. (اسراء، 18)

مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتىِ وُعِدَ الْمُتَّقُونَ فِیهَا أَنْهَارٌ مِّن مَّاءٍ غَیْرِ ءَاسِنٍ وَ أَنْهَارٌ مِّن لَّبَنٍ لَّمْ یَتَغَیَّرْ طَعْمُهُ وَ أَنْهَارٌ مِّنْ خَمْرٍ لَّذَّةٍ لِّلشَّارِبِینَ وَ أَنْهَارٌ مِّنْ عَسَلٍ مُّصَفًّى وَ لَهُمْ فِیهَا مِن کُلِّ الثَّمَرَاتِ وَ مَغْفِرَةٌ مِّن رَّبهِّمْ کَمَنْ هُوَ خَالِدٌ فىِ النَّارِ وَ سُقُواْ مَاءً حَمِیمًا فَقَطَّعَ أَمْعَاءَهُم؛ توصیف بهشتى که به پرهیزگاران وعده داده شده، چنین است: در آن نهرهایى از آب صاف و خالص که بدبو نمی‌شود، و نهرهایى از شیر که طعم آن دگرگون نمی‌شود، و نهرهایى از شراب (طهور) که مایه لذّت نوشندگان است، و نهرهایى از عسل مصفّاست، و براى آن‌ها در آن از همه انواع میوه ‏ها وجود دارد و (از همه بالاتر) آمرزشى است از سوى پروردگارشان! آیا این‌ها همانند کسانى هستند که همیشه در آتش دوزخند و از آب جوشان نوشانده مى‏ شوند که اندرونشان را از هم متلاشى مى‏کند؟! (محمّد6: 15)

شاهدان و گواهان در رستاخیز عبارتند از: خداوند متعال، پیامبران، فرشتگان، امامان معصوم، زمین و نقطه‌ای که در آنجا مرتکب عملی شده و نیز اعضا و جوارح انسان.

در قیامت، این نظام، دگرگون می‌شود و نظام دیگری یا ویژگی‌های دیگری بر پا می‌گردد. قیامت روز عجیبی است. روزیست که با صیحه آسمانی همگان می‌میرند و زلزله‌های شدید در زمین پدید می‌آید و کوه‌ها به حرکت درآیند و روز پایان اوضاع فعلی دنیاست. روزی است که از حضرت آدم علیه السلام تا آخرین انسان‌ها، در آن جمع می‎باشند. روزی است که باید از صراط عبور کرد. روزی است که پایانش برای اهل ایمان، بهشت و برای کفار و منافقین و اهل فسق و فجور، جهنم است. قرآن کریم به حوادث مهم وتکان دهنده‌ای که از نشانه‌های نزدیک شدن قیامت است، اشاره می‌فرماید.

امام صادق علیه السلام آمده که فرمودند: من از برزخ برای شما می‌ترسم. راوی سوال کرد: برزخ چیست؟ حضرت فرمودند: قبر برزخ است، از آن زمانی که انسان می‌میرد تا روز قیامت. هر کس برزخش انعکاسی از عقیده واخلاق واعمال اوست. مؤمن دربرزخ به نسبت مرتبه ایمانش در روح و ریحان و راحت و سعادت و همنشین با ارواح طیبه و اجساد مطهره و متنعم به نعمت‌های الهیست و کافر در برزخ نسبت به مرتبه کفرش در رنج و مشقت و همنشین با ارواح خبیثه و معذب به عذاب الهی است. و به طور کلی آنچه در خوبی و بدی برزخ انسان اثر می‌گذارد عبارت است از، عقاید و اعمال انسان که اگر عقاید او الهی، اخلاق او دنباله اخلاق پیامبران و ائمه طاهرین، و اعمال او خالصانه و در راه عبادت و اطاعت و رضای خدای متعال باشد در برزخ، دری از باغ‌های بهشت بر او باز می‌شود اما اگر در اعتقادات، اعمال، اخلاق در حرکاتش نمونه‌ای از حرکات شیطانی باشد، برزخ او حفره ای از حفره‌های جهنم است که از آن گریز ومحل فراری ندارد.

ممکن نیست روح فردی به فردی دیگر تعلق گیرد و آنان که این ادّعا را دارند دلیلی برای اثبات ادّعای خود ندارند. ممکن نیست روح انسان به انسان دیگر یا حیوان یا جماد تعلق گیرد و هیچ کس نگفته که من قبلا بوده ام بلکه روح به برزخ می‌رود و شواهد این امر زیاد است همانند دیدن خواب افرادی که از دنیا رفته‌اند و نیز آیات و روایات بسیاری که مبتنی بر انتقال روح به عالم برزخ اند، نظریه ی تناسخ را رد می‌کنند.

هیچ انسانی از مرگ و سفر به جهان دیگرچاره ای ندارد، که این جهان مزرعه ای برای آن جهان است و انسان زارع و کشاورز اعمال، آنچه را از خوب و بد در این مزرعه کاشته، بدون شک در آن جهان محصولش را به صورت بهشت و جهنم برداشت خواهد کرد. (صحیفة سجّادیّه، دعای چهلم)

از جمله مسائل مهم در اعتقادات، توجّه به جایگاه روح در وجود انسان است که مایة زنده بودن ما و گرمی بدن ما و ادامة حیات ماست. کمالات انسان به روح او مربوط می‌شود و رذایل نیز مربوط به روح است. بهشتی و جهنمی شدن انسان نیز به وضعیت روحی او مربوط می‌شود. البته در معاد انسان هم جسم دارد و هم روح، لکن درک لذّات و نیز درک عذاب‌ها با روح است. روح منشأ حیات و همه اعمال و حالات انسان است از قبیل تعقّل، تفکّر، اراده و تصمیم، سخن گفتن، راه رفتن و امثال اینها و ما از آن تعبیر به «من» می‌کنیم و همه افعال خود را به آن نسبت می‌دهیم؛ من فکر می‌کنم و می‌فهمم، من تصمیم می‌گیرم و سخن می‌گویم، من می‌بینم و می‌شنوم، من محبت می‌ورزم و یا متنفّرم، و... این حالات و به طور کلّی علم، تفکر، حافظه، خیال، توهمات، تعقلات از سنخ کارِ تن و ماده نیست بلکه برتر از ماده مجرّد می‌باشند و ظرف اینها که مجرّد هستند، باید مجرد باشد. تن انسان ظرف علم، تفکر، تعقل، خاطرات، توهمات نیست زیرا ظرف آن‌ها فاقد طول و عرض و عمق و صورت و مکان هستند و قابل تجزیه نیستند. باید ظرف و مظروف از سنخ یکدیگر باشند.

حکمت الهی اقتضا می‌کند که این انسان با چنین قدرت‌ها و امکانات رشدی که در اختیارش قرار گرفته است و تمام این خلقت مسخّر او گشته‌اند تا به رشد و کمال برسد، بعد از دست‌یابی به کمالات، از بین نرود و در جهانی وسیع‌تر به نتیجه اعمال خود دست‌پیدا کند.

قُل لِّمَن مَّا فىِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ قُل لِّلَّهِ کَتَبَ عَلىَ‏ نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ لَیَجْمَعَنَّکُمْ إِلىَ‏ یَوْمِ الْقِیَامَةِ لَا رَیْبَ فِیهِ الَّذِینَ خَسِرُواْ أَنفُسَهُمْ فَهُمْ لَا یُؤْمِنُونَ. بگو: «آنچه در آسمان‌ها و زمین است، از آن کیست؟» بگو: «از آن خداست رحمت (و بخشش) را بر خود، حتم کرده (و به همین دلیل، ) بطور قطع همه شما را در روز قیامت، که در آن شکّ و تردیدى نیست، گرد خواهد آورد. (آرى، ) فقط کسانى که سرمایه ‏هاى وجود خویش را از دست داده و گرفتار خسران شدند، ایمان نمى ‏آورند. (انعام، ۱۲)

وَ لَوْ تَرى‏ إِذِ الْمُجْرِمُونَ ناکِسُوا رُؤُسِهِمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ رَبَّنا أَبْصَرْنا وَ سَمِعْنا فَارْجِعْنا نَعْمَلْ صالِحاً إِنَّا مُوقِنُونَ؛ و اگر تو حال بدکاران را (در قیامت) ببینى که چگونه در حضور خداى خود سر به زیر و ذلیلند (و با آه و ناله حسرت) گویند: پروردگارا، اینک (عذاب تو را) به چشم دیدیم و (سخن رسولانت را) به گوش گرفتیم، پس ما را (به دنیا) باز گردان تا صالح و نیکوکار شویم که اکنون (وعده تو را) به چشم یقین مشاهده کردیم! (سجده:۱۲)